بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران
چکیده: (1112 مشاهده)
دمای سطح زمین یکی از فراسنجهای اثرگذار بر بسیاری از فرایندهای طبیعی و انسانی است. در این پژوهش توزیع مکانی دمای سطح زمین در استان زنجان در دوره 2001 تا 2023 با استفاده از فراورده MOD11A2 V6.1 مودیس بررسی شده است. در این راستا اثر ارتفاع طول و عرض جغرافیایی بر پراکندگی دمای سطح زمین، الگوی مکانی آن و پهنه‌های دمایی استان به‌ترتیب با استفاده از روش‌های همبستگی جزئی، آماره G* و تحلیل خوشه‌ای ارزیابی و آشکار شد. یافته‌ها نشان داد که میانگین دمای سطح زمین در روز 6/24 و در شب 3/5 درجه سلسیوس بوده است. بررسی اثر عوامل مکانی بر دمای سطح زمین نشان داد که رابطه ارتفاع طول و عرض جغرافیایی با دمای سطح زمین منفی است. از این‌رو با حرکت از جنوب به شمال، غرب به شرق و زمین‌های پست به بلندی‌ها دما کاهش می‌یابد. با این‌همه ارتفاع بیش‌ترین اثر را بر دما دارد و اثر طول جغرافیایی و عرض جغرافیایی ضعیف‌تر است. ازاین‌رو اثر ارتفاع می‌تواند بر اثر طول و عرض جغرافیایی چیره شود. دمای سطح زمین در استان، با اطمینان 95 درصد و بیش‌تر از یک الگوی خوشه‌ای پیروی می‌کند که پستی‌ها و بلندی‌های استان بیش‌ترین نقش را در شکل‌گیری آن داشته‌اند؛ به‌گونه‌ای که خوشه‌های بیشینه دما هماهنگ با زمین‌های پست و خوشه‌های کمینه دما هماهنگ با بلندی‌ها است. پهنه‌بندی دمای سطح زمین نشان داد که گستره استان را می‌توان به 4 پهنه دمایی بخش کرد؛ به‌گونه‌ای که میانیگن دمای روزهنگام و شب هنگام سطح زمین در هر چهار پهنه با اطمینان بیش از 99 درصد متفاوت هستند. ارتفاع و شکل زمین در ایجاد پهنه‌های چهارگانه دمایی برجسته‌ترین نقش را داشته‌اند؛ ازاین‌رو گرم‌ترین پهنه هماهنگ با زمین‌های پست شمال شرقی استان (دره قزل اوزن) و سردترین پهنه هماهنگ با مرتفع‌ترین نواحی استان هستند. هم‌چنین سمت و سوی پهنه‌ها در بیش‌تر نواحی شمال غربی جنوب شرقی است. دمای روزهنگام سطح زمین در گروه نخست 9/23، گروه دوم 3/27، گروه سوم 8/28 و گروه چهارم 8/18 درجه سلسیوس است. هم‌چنین میانگین دمای شب‌هنگام سطح زمین در گروه نخست، 4/4، گروه دوم 9/6، گروه سوم 1/12 و گروه چهارم 9/1 درجه سلسیوس بوده است. از این‌رو گروه سوم گرم‌ترین و گروه چهارم سردترین پهنه‌های دمایی هستند.
