کمبود آب شیرین در بعضی مناطق بحرانی جدی است. یکی از روش‌های کاهش اتکاء به منابع آب معمول، جمع‌‌‌آوری آب باران است. این مقاله به تحقیقی در خصوص روش‌های امکان‌سنجی اجرای سامانه جمع‌آوری آب باران از ‌بام ساختمان‌های دانشکده  علوم کشاورزی و منابع طبیعی بیرجند می‌پردازد. نتایج محاسبه بیلان آبی نشان داد که جمع‌آوری آب باران تا حدودی حتی در ماه‌های خشک میزان تکیه بر استخراج آب‌های زیرزمینی را کاهش می‌دهد. در تحقیق سعی شده است مقدار آب قابل جمع‌آوری از سطوح جاده و پشت بام‌های محدوده مورد مطالعه با حداکثر نیاز آبی فضای سبز مورد مقایسه قرار گیرد. با توجه به نتایج به دست آمده در این تحقیق میزان آب بارانی که می‌توان در طول یک سال جمع‌آوری نمود ۳۹۲۵ متر مکعب می‌باشد که این میزان آب باران جمع‌آوری شده حدود بیست درصد از کل آب مورد نیاز فضای سبز، در طول یک سال را می‌تواند تامین نماید. این مقاله توجه سیاستگذاران و مدیران منابع آب را نسبت به دانش و راه حل‌های استفاده از منابع آبی مختلف منطبق بر محیط زیست افزایش می‌دهد، تا زمینه‌ساز تأمین اعتبار لازم و توجه کافی در برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها باشد.

چکیده

کمبود بارش و به دنبال آن کمبود آب یکی از مهمترین مشکلات مناطق خشک و نیمه‌خشک است. از جمله راه­های تأمین آب برای این مناطق، جمع‌آوری و ذخیره آب باران است. مکان­یابی، یافتن مجموعه­ای از گزینه­های مکانی مناسب برای یک کاربرد خاص است که مسئله تصمیم­گیری چند معیاره با ساده­سازی، تعریف راهبردهای تصمیم­گیری و تسهیل پردازش­های مکانی می­تواند در مسائل مختلف تصمیم­گیری مکانی به شیوه­ های گوناگون استفاده شود. هدف از این تحقیق تعیین مکان­های مستعد برای جمع­ آوری آب باران در حوضه شهری بیرجند با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی می­باشد. در این پژوهش برای به دست آوردن مناطق مناسب برای جمع­آوری آب باران از ۵ معیار شیب، بارندگی سالانه، کاربری اراضی، فاصله از کانال سطحی و رودخانه در محدوده مطالعاتی استفاده شد. برای استفاده از این مدل ابتدا لایه­ های اطلاعاتی تهیه شده بر اساس نوع رابطه­شان با این پدیده طبقه­بندی و امتیازدهی شده و در نهایت وارد مدل شدند. لایه ترکیبی نهایی در چهار کلاس شامل پتانسیل بسیار بالا، بالا، متوسط و کم طبقه­بندی گردید. نتایج نشان داد معیارهای کاربری اراضی، فاصله از رودخانه و کانال سطحی به ترتیب وزن­های ۵۸۴/۰، ۱۵۱/۰ و ۱۴۰/۰ بیشترین وزن‌ها را به خود اختصاص داده­اند. در نهایت یازده نقطه مستعد جمع­ آوری آب باران در حوضه شهری بیرجند مشخص گردید.

اولین گام در مدل‌سازی منابع آب یک منطقه بررسی وضعیت اقلیمی منطقه در دوره گذشته و آتی می‌باشد. یک مدل‌سازی هیدرولوژیک با در نظر گرفتن جدیدترین و کامل­ترین ابزارهای تولید مؤلفه‌های اقلیمی به بررسی تغییرات این مؤلفه‌ها می‌پردازد. بارش به عنوان اولین منبع تأمین کننده آب همواره مورد توجه بوده است. لذا تغییرات این پارامتر اقلیمی از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. از آنجا که استان خراسان جنوبی توان­مندی بالایی در خصوص منابع آب سطحی ندارد، توجه ویژه در خصوص بررسی تغییرات بارندگی بسیار مهم می‌باشد. در اﯾﻦ تحقیق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎی خروجی ﻣﺪل ﮔﺮدش ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﻮ HADCM۳، ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ ﺑﺮ الگوی بارش در ۳ دهه­ی آتی استان خراسان جنوبی پرداخته شد. میزان بارش سالیانه استان در ۳ دهه­­ی ۲۰۲۰، ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰ میلادی مورد بررسی قرار گرفت. در انتها نیز پهنه­بندی تغییرات الگوی بارش در این دوره­ها به دست آمد. نتایج نشان داد که به طور قابل محسوسی بارش در استان روند نزولی به خود خواهد گرفت. همچنین نتایج حکایت از این امر داشت که شهر اسدیه در این ۳ دهه بهترین وضعیت بارش و همچنین شهرهای طبس و نهبندان شاهد بدترین وضعیت بارش خواهند بود.

با توجه به پدیده تغییر اقلیم و در پی آن تغییرات نیازآبی گیاه شناخت و ارزیابی تغییر اقلیم در دهه‌های آینده با هدف برنامه‌ریزی محیطی مناسب در جهت سازگاری با شرایط آتی اقلیم و کاهش اثرات آن امری کاملاً بایسته می‌باشد. عمده ترین عامل مصرف منابع آبی در مناطق خشک و نیمه خشک کشاورزی و به تبع آن تبخیر-تعرق است، لذا آگاهی از روند تغییرات و پیش بینی آن نقش موثری را در برنامه ریزی، توسعه و مدیریت منابع آب ایفا می‌کند. پژوهش پیش روی با استفاده از مدل ریز مقیاس نمایی لارس دبلیو جی نخست مقدار دما را در سه دوره‌ی زمانی (۳۰-۲۰۱۱، ۶۵-۲۰۴۶ و ۱۰۰-۲۰۸۱) با استفاده از چهار مدل گردش عمومی جو (IPCM، INCM۳، HADCM۳ و NCCCSM) در سه سناریوی مختلف (جهان همراه با توسعه پایدار، جهان ثروتمند و جهان جداشده) محاسبه کرده سپس تغییرات تبخیر-تعرق را در جنوب شرق کشور در سه دوره ذکر شده برای ۸ ایستگاه مورد بررسی قرار می‌دهد. بدین منظور از معادله تورنت‌وایت برای محاسبه تبخیر-تعرق استفاده شد. که ابتدا مقادیر دمای ماهانه چهار مدل با سه سناریوی برای دوره‌ی آتی ریزمقیاس شدند. نتایج نشانگر روند افزایشی دما و در پی آن افزایش تبخیر- تعرق در دوره‌ی آتی است. افزایش تبخیر-تعرق  به طور متوسط درمدل NB۱ از دیگر مدل‌ها کمتر بوده و در ایستگاه کرمان کمترین مقدار و در ایرانشهر بیشترین مقدار را دارد. تغییرات نسبی تبخیر-تعرق تا سال ۲۰۹۹ در ایستگاه کرمان ۶۹۲/۱۰ (mm/day) و در ایستگاه ایرانشهر ۱۹۴/۲۳ (mm/day) می‌باشد.