بحران کم‌آبی که امروزه سطح کره زمین را فراگرفته، آسیب‌ها و تهدیدات جدی را برای مردم در سراسر جهان ایجاد نموده است. در این میان، کشور ایران بهدلیل قرارگرفتن در کمربند خشک و نیمه‌خشک و نوسانات بارش، ازجمله کشورهای کم‌آب به شمار می‌آید که وضعیت آب در اغلب مناطق آن در حالت تنش و بعضاً بحران است. ماهیت فراگیر آب و وجود عوامل متعدد انسانی و محیطی تأثیرگذار بر پایایی آن، تعامل‌های میان ابعاد انسانی-محیط‌زیستی را بسیار پیچیده نموده است. لذا بررسی این سیستم‌های پیچیده محیطی که تحت تأثیر اقدامات انسانی قرار می‌گیرند، یک چالش بزرگ علمی محسوب می‌شود. این چالش باید بر شکاف بین علوم طبیعی و علوم اجتماعی غلبه کند و بر مدل‌سازی در مقیاس‌های مختلف تسلط داشته باشد. بنابراین، نیاز به ادغام دانش از علوم طبیعی و اجتماعی وجود دارد. هدف از این پژوهش، تحلیل بحران آب و مفهوم امنیت آب با ارائه چارچوب تعامل‌های نظام انسان-محیط‌زیست (HES) در حوزه آبخیز دشت نیشابور است. در این راستا، نخست به بررسی روند تغییرات مسئله آب در حوزه آبخیز دشت نیشابور طی سال‌های ۱۳۹۰- ۱۳۹۹ پرداخته شد. سپس با توجه به شناسایی وضعیت حاکم بر حوزه آبخیز، با توجه به تأثیرگذاری عوامل مختلف انسانی و طبیعی در بروز بحران فعلی، به شناسایی عوامل اصلی تأثیرگذار بر بروز بحران و تعیین نحوه تعاملات و بازخوردهای آن‌ها برای تجزیه‌وتحلیل جامع مسئله بحران آب و پیامدهای ناشی از این کم‌آبی در منطقه پرداخته‌شده است. نتایج حاصل از بررسی وضعیت مسئله آب به‌طورکلی، کاهش بارش، گرم شدن هوا، افزایش تبخیر و تعرق، خشکی و کم‌آبی بیشتر را نشان می‌دهد. این درحالی است که بیشترین حجم برداشت آب (بالغ‌بر ۴۵۰ میلیون مترمکعب در سال آبی ۹۸-۹۹) نیز به بخش کشاورزی اختصاص دارد. همچنین نتایج نشان می‌دهد شناخت سطوح سلسله مراتبی آگاهی محیط‌زیستی و درنهایت یادگیری و عمل بر اساس مؤلفه‌های کلیدی و تعاملات شناسایی‌شده توسط چارچوب HES، تجزیه‌وتحلیل پیچیدگی سیستم را به نحو مطلوبی میسر می‌سازد.
