دانشیار و عضو گروه پژوهشی خشکسالی و تغییر اقلیم، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران. hadi_memarian@birjand.ac.ir
چکیده: (342 مشاهده)
حوزه‌های آبخیز شهری در مناطق خشک و نیمه‌خشک، به دلیل آسیب‌پذیری ذاتی ناشی از کمبود بارش و فشارهای دوگانه تغییر اقلیم و توسعه انسانی، در خط مقدم چالش‌های مدیریت منابع آب قرار دارند. حوزه آبخیز شهری کاشمر، با متوسط بارش سالانه حدود ۲۰۵ میلی‌متر و ویژگی‌های فیزیوگرافیکی مستعد تولید رواناب سریع، نمونه‌ای بارز از این سیستم‌های حساس است که ارزیابی کمی پاسخ هیدرولویکی آن به سناریوهای اقلیمی آتی تا کنون انجام نشده است. هدف اصلی این پژوهش، پر کردن این خلأ تحقیقاتی از طریق کمی‌سازی اثرات بالقوه تغییر اقلیم بر پتانسیل تولید رواناب سطحی در این حوزه و شناسایی زیرحوزه‌های آبخیز با بیشترین آسیب‌پذیری است. در این راستا، ابتدا عملکرد چهار مدل گردش عمومی جو (GCMs) ارزیابی و مدل بهینه IPSL-CM5A-MR (R²=0.56) انتخاب شد. سپس داده‌های بارش این مدل تحت سناریوهای انتشار RCPs برای دوره آتی (۲۰۲۰-۲۱۰۰) استخراج و با روش BCSD ریزمقیاس شد. در مرحله بعد، حجم رواناب سطحی با استفاده از روش تجربی بارلو، که بر پایه طبقه-بندی ویژگی‌های فیزیکی حوزه و شدت بارش روزانه استوار است، برآورد شد. تحلیل روند تغییرات نیز با آزمون من-کندال انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که بارش سالانه در اکثر سناریوها، به ویژه سناریوی بدبینانه RCP8.5، دارای روند کاهشی (هرچند از نظر آماری غیرمعنادار) است که در دوره دور (۲۰۷۰-۲۱۰۰) این کاهش به حدود ۴۱ میلی‌متر می‌رسد. این افت محسوس در ورودی سیستم، منجر به کاهش شدید پتانسیل تولید رواناب خواهد شد؛ به‌طوری‌که برآوردها برای سناریوی RCP8.5، کاهش حجم رواناب به میزان ۱۶/۷ درصد در دوره نزدیک (۲۰۲۰-۲۰۳۸) و تا ۲۹/۱ درصد در دوره دور (۲۰۷۰-۲۱۰۰) را پیش‌بینی می‌کند. تحلیل مکانی آسیب‌پذیری نیز مشخص کرد که زیرحوزه آبخیز A با مساحتی بالغ بر ۶۵۸۸ هکتار و غلبه اراضی نوع E (با شیب تند)، آسیب‌پذیرترین بخش حوزه در برابر تغییرات آتی است. در یک جمع‌بندی نهایی، یافته‌ها حساسیت بالای منابع آب سطحی حوزه کاشمر به تغییرات اقلیمی را اثبات می‌کند. کاهش قابل توجه رواناب یک تهدید جدی برای امنیت آبی و کشاورزی منطقه محسوب می‌شود. با اذعان به عدم قطعیت‌های ذاتی مدل‌سازی، نتایج این پژوهش به‌عنوان اولین برآورد کمی برای این حوزه، بر ضرورت بازنگری فوری در رویکردهای مدیریت منابع آب و تدوین راهبردهای مؤثر سازگاری مبتنی بر شواهد علمی تأکید می‌ورزد.
Memarian H. Evaluation of Climate Change Impact on Runoff Potential in Kashmar Urban Watershed. Journal of Rainwater Catchment Systems 2025; 13 (2) : 5 URL: http://jircsa.ir/article-1-585-fa.html
همت جو کوثر، معماریان هادی، چزگی جواد، مومنی دمنه جواد. ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر پتانسیل تولید رواناب در حوضه آبخیز شهری کاشمر. سامانه‌هاي سطوح آبگير باران. 1404; 13 (2) :83-100
تکمیل و ارسال فرم تعارض منافع نویسنده گرامی ، پس از ارسال مقاله ، جهت دریافت فرم، لطفا بر روی کلمه فرم تعارض منافع کلیک نمایید و پس از تکمیل، در فایل های پیوست مقاله قرار دهید.
